Can Atalay krizi: Yargıda pasif “direniş”
Gezi davasında 18 yıl hapis cezası kesinleşen TİP Hatay Milletvekili Can Atalay hakkında Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) verdiği hak ihlali kararı yerel mahkeme tarafından uygulanmadı. Karar Yargıtay 3’üncü Ceza Dairesi’ne gönderildi. Karara tek başına imza atan mahkeme başkanı Mesut Özdemir, daha önce de Anayasa Mahkemesi’nin Enis Berberoğlu kararına direnen komisyonda yer almıştı. Yargıtay ise son Seyahat kararında Anayasa Mahkemesi’nin Leyla Güven ve Ömer Faruk Gergerlioğlu kararlarını eleştirerek, “Anayasa maddesini ortadan kaldırmakla” suçladı. Yargı lobilerinde Atalay kararının “siyasi öneri olmadan verilemez” yorumları öne çıkıyor.
1. Can Atalay davası nedir?
Türkiye İşçi Partisi (TİP) Hatay Milletvekili Can Atalay, Seyahat davasında Osman Kavala ile birlikte yargılanan 8 sanıktan biriydi. İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, 26 Nisan 2022’de Seyahat davasında Osman Kavala’yı “hükümeti devirmeye teşebbüs” suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapse, aralarında Can Atalay’ın da bulunduğu 7 sanığa da “darbe girişimine yardım” suçundan 18 yıl hapis cezasına çarptırdı. “. Mahkeme, aralarında Atalay’ın da bulunduğu 7 sanığın tutuklanmasına karar verdi.
2. Milletvekili seçildiğinizde ne oldu?
Can Atalay cezaevinde tutukluyken 14 Mayıs 2023 seçimlerinde TİP’ten Hatay milletvekili seçildi. Avukatların başvurusu üzerine Yargıtay 3. Ceza Dairesi, Atalay’ın yürütmeyi durdurma talebini reddetti. yargılanması ve yasama dokunulmazlığı olduğu gerekçesiyle yaz aylarında serbest bırakılması. Bunun üzerine avukatlar Anayasa Mahkemesi’ne kişisel başvuruda bulundu.
3. Yargıtay’ın Anayasa Mahkemesi’ne hamlesi neydi?
Anayasa Mahkemesi 2. Dairesi 27 Eylül’de yaptığı açıklamada, Can Atalay’ın başvurusunu 5 Ekim’de gündemine alacağını duyurdu. Bunun üzerine Yargıtay 3. Ceza Dairesi, Osman Kavala’nın cezasını “aceleyle” onadı. 28 Eylül’de Can Atalay, Mine Özerden, Çiğdem Mader, Tayfun Kahraman. Kararda, 18 yıl hapis cezası onaylanan Can Atalay’ın aslında “hükümeti devirmeye teşebbüs” suçundan cezalandırılması gerektiği vurgulandı. Bu durumda Atalay da Kavala gibi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılacaktı. Ancak Yargıtay, savcılığın bu konuda bir itirazının olmaması nedeniyle bu konuda bozma kararı veremeyeceğini kaydetti.
4. Anayasa Mahkemesi’nde ne oldu?
Anayasa Mahkemesi 2. Dairesi, dosyayı 5 Ekim’de Genel Kurul’a gönderme kararı aldı. 12 Ekim’de yapılan Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu’nda bir üye, “Dosyaya hazırlanamadım” diyerek süre istedi. Bunun üzerine Genel Kurul toplantıyı erteledi.
5. Anayasa Mahkemesi ihlal kararında ne dedi?
Anayasa Mahkemesi, 25 Ekim’deki toplantısında oy çokluğuyla Can Atalay’ın “seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı” ile “kişi hürriyeti ve güvenliği” hakkının ihlal edildiğine karar verdi. Mahkeme, ihlalin ortadan kaldırılması amacıyla kararın özellikle İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’ne gönderilmesine karar verdi. Kararında yapılacak işlemleri tek tek açıklayan Anayasa Mahkemesi, yerel mahkemeden yargılama sürecinin yeniden başlatılmasını, yürütmenin durdurulmasını, Atalay’ın serbest bırakılmasını ve yargılamanın ertelenmesi kararı verilmesini istedi. Kararın gerekçesi 27 Ekim’de Resmi Gazete’de yayımlandı.
6. Karara tepkiler nasıldı?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, karara ilişkin herhangi bir değerlendirmede bulunmadı. Ancak Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, “Karar yeni. Gerekçeli karar henüz açıklanmadı. Gerekçeli kararı gördükten sonra açıklama yapmak gerekiyor.” MHP Genel Başkan Yardımcısı Feti Yıldız, dün yaptığı paylaşımda, Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan’ın, “Hukuk devletinde yorum çeşitliliği var ama ‘yorum kakofonisi’ yok. Bunu kim kontrol edecek, sağlayacak? Anayasa hükümlerinin yorumlanmasında ve uygulanmasında yeknesaklık şüphesiz Anayasa Mahkemesi’nindir.” . Bu açıklamayı “doğru” bulan Yıldız, şu mesajı paylaştı: “Ancak Anayasa Mahkemesi yargı aktivizmi yapamaz. Yasama organının yerini alarak norm oluşturamaz, mevcut normu yok sayamaz, anayasayı yeniden yorumlayamaz. “
Anayasa Mahkemesi Fotoğraf: Tuncay Yıldırım/DW
7. Çağlayan Adliyesi’nde neler yaşandı?
Kararı verecek olan İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, 25 Ekim’den bu yana zaman zaman toplantılar yaptı ancak herhangi bir karar çıkmadı. Süreçte İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı Şaban Yılmaz’ın da heyetle görüştüğü iddia edildi. İstanbul Adalet Komisyonu Başkanı Bekir Altun, HSK’nın Anayasa Mahkemesi kararına ilişkin yazısını mahkemeye gönderdi. Bu süreçte 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nin bir üyesi rapor alırken, bir üyesi de izin aldı. İhbar edilen üyenin AKP’den milletvekili adayı olan Murat Bircan olduğu öğrenildi. Gezi davasında oy çokluğuyla mahkûmiyet kararını veren iki üye de Mahkeme Başkanı Özdemir ve Bircan’dı. Özdemir, Anayasa Mahkemesi’nin Enis Berberoğlu kararına direnen mahkeme heyetine de aynı uyarıyı yaptı.
8. Kararın içeriği nedir?
Can Atalay kararının Yargıtay’a gönderilmesine ilişkin yazı, yalnızca İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı Mesut Özdemir’e ulaştı. Heyetin diğer iki üyesinin imzalarına ise yer verilmedi. Karardaki tarihin 13 Ekim olması dikkat çekti. 12 Ekim’de Anayasa Mahkemesi’nde Can Atalay toplantısı vardı ve ertelendi. Kararın komite yerine lider tarafından alınması, avukatların karara itiraz hakkının olup olmadığı konusunda tartışma yarattı. Bu arada mahkeme, Anayasa Mahkemesi kararının ardından avukatların 3 günlük yasal süre içerisinde yaptığı tahliye başvurusu hakkında karar vermedi. Kararda, ihlalin Yargıtay kararından kaynaklandığı belirtilerek, “Ayrıca bireysel başvuru yapıldıktan sonra dosya ilgili Ceza Dairesi tarafından incelenerek esastan karara bağlandı. dolayısıyla ortaya çıkan yeni hukuki durum karşısında Yargıtay 3’üncü Ceza Dairesi tarafından yeni bir değerlendirme yapılması gerektiği anlaşılarak dosya Başsavcılığınıza gönderilmiştir.”
9. Mahkemenin kararı uygulamama hakkı var mı?
Anayasa’nın 153. maddesine göre Anayasa Mahkemesi kararları yasama, yürütme ve yargı organlarını, idari makamları, gerçek ve tüzel kişileri bağlar. Anayasa Mahkemesi ihlal kararında Can Atalay davasının durdurulması ve tahliye edilmesi gerektiğini açıkça yazdı. Anayasa Mahkemesi de kararında ihlali giderip Atalay’ı tahliye etmesi gereken mahkemenin 13. Ceza Dairesi olduğunu özellikle vurguladı. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi’nin bağlayıcı kararının İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nce görülmesi gerekiyor. Daha önce Enis Berberoğlu kararının yerel mahkemece uygulanmaması üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından ikinci kez ihlal kararı verilmişti.
10. Anayasa Mahkemesi’nin Enis Berberoğlu kararında yaptığı uyarı neydi?
Anayasa Mahkemesi, MİT TIR’larının görüntülerinin yayımlanması davasında CHP Milletvekili Enis Berberoğlu’nu suçlu bulurken, 19 Eylül 2020’de hak ihlali kararı vererek yerel mahkemeden tahliye talebinde bulundu. Ancak İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi, “Anayasa Mahkemesi’ni yerindelik denetimi yapmakla” suçladı ve karar verilmesine gerek olmadığına karar verdi. Bunun üzerine 21 Ocak 2021’de yeni bir ihlal kararı veren Anayasa Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi kararlarının Anayasa’nın 153’üncü maddesine rağmen uygulanmamasını “anayasal düzenin ağır ihlali” olarak değerlendirdi. Kararda şu uyarıda bulunuldu: “Bu bağlamda, çeşitli bahanelerle ve hukuka aykırı tutum ve davranışlarla bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin ihlaline ve mevcut ihlallerin devamına yol açan, hukuki düzenlemeye karşı çıkma anlamına gelen keyfi kararlardır. Anayasanın öngördüğü düzene hiçbir hukuk sisteminde yer verilemez.” “Dolayısıyla bir hukuk devletinde anayasa hükümlerine uyulmaması halinde ilgililerin cezai, idari ve hukuki sorumlulukları olacağı açıktır. (…) Anayasal kurumlar, kamu gücünü kullanan organlar, gerçek veya tüzel kişiler bu yükümlülüğe sahiptir. Anayasayı savunmak ve anayasal kurallara bağlılık göstermek.” Bu kararın ardından Berberoğlu serbest bırakıldı.
11. Şimdi ne olacak?
13. Ağır Ceza Mahkemesi, kararın Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı aracılığıyla Yargıtay 3. Ceza Dairesi’ne gönderilmesine karar verdi. Bu nedenle dosya önce başsavcılığa, ardından 3’üncü Ceza Dairesi’ne gönderilecek. Dairenin önünde iki yol bulunmaktadır. Öncelikle karar verme yetkisinin yerel mahkemede olduğunu belirterek kararı 13. Ağır Ceza Mahkemesi’ne iade etti. İkinci yol ise Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararına ilişkin karar vermesidir. Anayasa Mahkemesinin bu kararı Yargıtay’ı da bağlar. Ancak Yargıtay 3. Ceza Dairesi, Gezi davasındaki onay kararında, Anayasa Mahkemesi’nin Leyla İtimat ve Ömer Faruk Gergerlioğlu kararlarını eleştirdi ve Anayasa Mahkemesi’ni “anayasa hükmünü değiştirmek veya kaldırmakla” suçladı. Bu yorum, Yargıtay’ın Can Atalay hakkında “direniş” kararı verebileceği yönünde yorumlara yol açtı.
YargıtayFotoğraf: Tuncay Yıldırım/DW
12. Avukatlar tartışma hakkında ne söylüyor?
Ceza avukatı Prof. Dr. Adem Sözcü, yaptığı açıklamada, Enis Berberoğlu ve İlker Başbuğ gibi davaların tamamında Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararlarının ilk derece mahkemesine gönderildiğini hatırlattı. İhlal kararının Yargıtay’a gönderilmesi gibi bir prosedüre asla uyulmadığını belirten Sözer, “Yargıtay denetim makamı konumunda olup, ihlal kararı 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nin verdiği mahkûmiyet kararıyla ilgilidir. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesinin ihlal kararının sonuçlarını ortadan kaldırma görevi ilk derece mahkemesine aittir.” . Sözer, Yargıtay’ın mahkûmiyet kararını onayarak dosyayı geri çektiğini kaydederek, “Yargıtay’ın bu konuda olumlu ya da olumsuz karar verme yetkisi yoktur.”
13. Yargının perde arkasında neler oluyor?
Yerel mahkemenin kararı uygulamamasına tepki olarak Anayasa Mahkemesi kaynakları, kendilerine sadece Türkiye’nin bir “hukuk devleti” olduğunu hatırlattı. Yargı lobilerinde yerel mahkemenin altı gün bekleyip karar vermemesi “yukarıdan talimat” beklendiği şeklinde yorumlandı. Mahkemenin, Adalet Bakanlığı’ndan ya da yürütmeden doğrudan bir sinyal gelmeden tek başına böyle bir karar veremeyeceği belirtiliyor. MHP Genel Başkan Yardımcısı Feti Yıldız’ın karardan saatler önce yaptığı paylaşımın tartışmaya etki ettiği belirtildi. Ancak tartışmaya ilişkin ne Adalet Bakanlığı ne de Hakimler ve Savcılar Kurulu resmi bir açıklama yapmadı.
DW Türkçe’ye VPN üzerinden nasıl erişebilirim?
